Đồng hồ điểm 6h30 tối. Đấu giá viên gõ chiếc búa gỗ và bức tranh về đề tài bóng đá nổi tiếng nhất thế giới được đưa ra.
Trụ sở của nhà đấu giá Christie’s phía Tây London đầy chật nhà sưu tập tranh, phóng viên và nhà phê bình. Tất cả đều mong chờ sản phẩm thứ 9 được bán trong chương trình – bức tranh “Going to the Match” (Đi tới trận đấu) của danh họa Lawrence Stephen Lowry.
Tại rìa căn phòng, các điện thoại viên sẵn sàng để nhận cuộc gọi đấu giá từ xa. Phía trên là một màn hình lớn hiển thị giá trị của 8 loại tiền tệ được chấp nhận trong phiên đấu giá. Ngay chính giữa là bức tranh của LS Lowry sáng rực rỡ dưới ánh đèn.
Bức “Going to the Match” từng được Hiệp hội cầu thủ chuyên nghiệp Anh (PFA) mua lại năm 1999. Sau đó bức tranh được trao cho Quỹ hỗ trợ cầu thủ – tổ chức từ thiện từng nằm trong bộ máy của PFA nhưng giờ đã tách ra để hoạt động độc lập.
Từ năm 2000 tới nay, “Going to the Match” được triển lãm tại phòng tranh Lowry – một trong những bảo tàng nổi tiếng tại Salford Quays và cũng là nơi cất giữ nhiều tranh của LS Lowry nhất trên thế giới. Phòng tranh này luôn nỗ lực để giữ bức “Going to the Match”, thậm chí Thị trưởng của thành phố Salford từng phát động một chiến dịch ủng hộ họ. Chỉ có điều một buổi đấu giá luôn đầy may rủi, bất kỳ ai mua tranh đều có toàn quyền quyết định sẽ đặt nó tại đâu. Điều đó đồng nghĩa với việc bức tranh có nguy cơ phải rời khỏi quê nhà hàng ngàn cây số, thậm chí biến mất khỏi công chúng và rơi vào một phòng sưu tập tranh cá nhân bí mật nào đó. Nỗi lo lắng càng dâng cao khi Christie’s đem bức tranh tới Dubai để thu hút thêm người mua.
Do đó, phòng đấu giá Christie’s dù đầy chật người, nhưng ai cũng tỏ ra lo lắng, tò mò và chú tâm.
Bóng đá không phải là chủ đề thường thấy trong hội họa. Số tác phẩm nổi tiếng về môn thể thao phổ biến nhất hành tinh thực ra có thể đếm được trên đầu ngón tay. Một trong những bức tranh nổi tiếng nhất về đề tài thể thao là “The Football Players” (Cầu thủ) của họa sĩ người Pháp Henri Rousseau vẽ năm 1908, tuy nhiên các nhân vật trong tác phẩm này có vẻ như đang chơi rugby.
Năm 1915, họa sĩ người Nga Kazimir Malevich trình làng bức tranh trừu tượng với tiêu đề “Painterly Realism of a Football Player – Color Masses in the 4th Dimension” (Chủ nghĩa hiện thực về một cầu thủ – những khối màu theo chiều không gian thứ 4). Tuy nhiên nếu không biết tiêu đề bức tranh thì ít ai nghĩ rằng nó có liên quan tới bóng đá.
Họa sĩ người Pháp Nicholas de Staehl là một trong những cái tên nổi tiếng về đề tài bóng đá. Lấy cảm hứng từ một trận đấu giữa ĐT Pháp và ĐT Thụy Điển năm 1952, ông đã vẽ một loạt tranh, và một trong số đó được bán với giá 20 triệu Euro trong buổi đấu giá của Christie’s tại Paris năm 2019. Dẫu vậy, một trong những nguyên nhân khiến tranh của Nicholas de Staehl có giá rất cao – bên cạnh giá trị nghệ thuật – là bởi ông đã tự sát năm 1955.
“Nhiều họa sĩ tỏ ra rất hợm hĩnh. Họ nghĩ rằng nghệ nhân thì phải chọn những đề tài to lớn và vĩ mô hơn. Nhưng bất kỳ ai yêu thích bóng đá đều cảm nhận được mọi khía cạnh cảm xúc mà môn thể thao này mang lại. Nó luôn chứa đầy sự bất ngờ, cảm xúc và sự bùng nổ”, Michael Simpson – Giám đốc nghệ thuật của phòng tranh Lowry nói.
Vì thế giới có quá ít tác phẩm nổi tiếng về đề tài bóng đá nên bức “Going to the Match” của LS Lowry càng trở nên giá trị. Họa sĩ sinh ra tại Manchester có nhiều tác phẩm về thể thao, ngoài bóng đá thì ông còn vẽ cả cricket và rugby, nhưng “Going to the Match” là bức tranh nổi tiếng nhất và cũng là tác phẩm giúp tên tuổi ông trở nên bất tử.
Lawrence Stephen Lowry (nghệ danh LS Lowry) sinh năm 1887. Bên cạnh việc vẽ tranh, ông kiếm sống bằng nghề thu tiền thuê. Tại Thế chiến II, Lowry làm tình nguyện viên phòng cháy. Đây là giai đoạn ảnh hưởng lớn tới cuộc đời của họa sĩ, bên cạnh cái chết của mẹ ông năm 1939.
Sự nghiệp hội họa của LS Lowry nở rộ vào những năm đầu thập niên 50. Ông quyết định tập trung cho việc vẽ tranh và được chọn làm họa sĩ cho dịp kỷ niệm ngày đăng quang của nữ hoàng Elizabeth II năm 1952. Một năm sau, FA tổ chức cuộc thi có tên “Bóng đá và nghệ thuật” nhân dịp 90 năm thành lập, và Lowry lập tức tham gia. Tại đây, bức “Going to the Match” đã vượt qua hơn 1.700 tác phẩm để giành giải nhất.
Bức tranh của LS Lowry vẽ quang cảnh Burnden Park – sân nhà cũ của CLB Bolton Wanderers. Sân bóng này gần nơi ở của Lowry, và góc khán đài mà ông vẽ chính là góc sân đã sập vào năm 1946 khiến 33 người thiệt mạng. Trong tranh, Lowry không vẽ cụ thể trận đấu mà tập trung vào đám đông đang vội vã xếp hàng ở trước cửa sân. Người xem có thể nhận thấy trận đấu này diễn ra trong một ngày gió mạnh nhờ cách mà Lowry mô tả quần áo của khán giả và cách lá cờ bay trên đỉnh SVĐ. Ở phía xa là một khu công nghiệp điển hình với ống khói và các nhà máy san sát.
“Bức tranh không chỉ mô tả một trận đấu thể thao. Nó là sự tổng hòa của niềm hứng khởi, sự tập trung, bầu không khí rạo rực và sự đoàn kết. Những tác phẩm thế này thực sự rất hiếm”, Giám đốc bộ phận nghệ thuật đương đại Vương quốc Anh của Christie’s – Nicholas Orchard nói.
Có lẽ Lowry tập trung vào CĐV bởi bản thân ông cũng là một trong số họ. Ông là con trai của một HLV bóng đá và yêu thích CLB Manchester City. Năm 1975, đạo diễn Philip Clayton-Thompson đã phải bực mình khi Lowry từ chối chia sẻ về nghệ thuật trong bộ phim tài liệu về ông. Thay vào đó, ông tìm mọi cách để chuyển sang chủ đề bóng đá.
“Bức tranh đã hiện diện trên tường chúng tôi suốt 22 năm qua. Tôi từng nói chuyện về bức tranh này với một cậu bé 12 tuổi và một cụ già 92 tuổi. Phòng tranh của chúng tôi ở ngay gần sân Old Trafford, thế nên thứ Bảy nào cũng có rất nhiều CĐV bóng đá tới đây thưởng thức và bàn luận về bức tranh này. Mọi người có thể nhận ra chính mình trong bức tranh. Họ cảm nhận được điều mà LS Lowry muốn truyền tải chứ không chỉ có những ngôi sao bóng đá hay chuyện hậu trường”, Michael Simpson nói.
Một ngày trước buổi đấu giá, những người muốn mua tranh thường đi chung với cộng đồng người yêu hội họa để ngắm nhìn tác phẩm mà mình muốn có. Tranh của LS Lowry có giá trị dao động rất lớn, từ 10.000 tới 10 triệu Bảng Anh. Điều đó đồng nghĩa với việc tác phẩm của ông có thể xuất hiện ở mọi tầng lớp xã hội chứ không chỉ tập trung ở những bộ sưu tập đắt đỏ.
Thực tế, “Going to the Match” từng có thời gian biến mất khỏi công chúng. Năm 1976, tác phẩm này trở thành vật sở hữu riêng của ca sĩ Tommy Steele. 23 năm sau nó mới được cựu Giám đốc PFA – Gordon Taylor mua lại với giá 1.926.500 Bảng Anh – mức giá cao nhất cho một tác phẩm nghệ thuật đương đại của Vương quốc Anh khi đó.
“Đây là một trong những tài sản giá trị nhất của chúng tôi. Tôi đã rất ngạc nhiên khi biết giá của bức tranh vì thực sự chúng tôi không muốn bỏ ra nhiều hơn 1 triệu Bảng Anh. Nhưng sau đó chúng tôi quyết tâm có bằng được tác phẩm này, bởi đơn giản đây là tuyệt tác về đề tài bóng đá”, Gordon Taylor nói.
Sau khi mua bức tranh, Gordon Taylor bị chỉ trích nặng nề vì bỏ ra số tiền quá lớn. Nhiều người cho rằng PFA nên dùng tiền mua tranh để giải quyết các vấn đề cho giới cầu thủ thì hơn. Tuy nhiên theo thời gian, khoản đầu tư của ông đã chứng tỏ được giá trị của mình. Dưới ảnh hưởng của lạm phát, số tiền mà Gordon Taylor bỏ ra để sở hữu “Going to the Match” tương đương với 3,7 triệu Bảng Anh. Trong khi đó, Christie’s dự tính tác phẩm này sẽ có giá 5-8 triệu Bảng Anh – đồng nghĩa với việc Quỹ hỗ trợ cầu thủ sẽ thu được một khoản lớn.
“Chúng tôi mang bức tranh tới Dubai hồi cuối tháng 10 năm ngoái để thu hút thêm người mua. Chúng tôi nhắm tới mọi khách hàng tiềm năng và có hứng thú với tác phẩm này. World Cup 2022 sẽ diễn ra ở Trung Đông vào mùa đông này, thế nên bức tranh đã thu hút sự chú ý lớn. Từ trước tới nay, người mua tranh của Lowry thường là các nhà sưu tập Anh quốc, nhưng thị trường quốc tế cũng rất rộng lớn”, Nicholas Orchard nói.
Tuy nhiên giới hội họa của Manchester lại tỏ ra e ngại về khả năng bức “Going to the Match” rơi vào tay một nhà sưu tập nước ngoài. Lowry là trung tâm văn hóa của thành phố chứ không chỉ trong nghệ thuật. Tên của họa sĩ này còn gắn liền với nhiều địa danh nổi tiếng, tiêu biểu là khách sạn Lowry – nơi HLV Jose Mourinho lưu trú khi dẫn dắt CLB Manchester United. Ngoài ra, ông còn là đại diện tiêu biểu cho giai cấp lao động tại thành phố Manchester với tư cách một trong những người tiên phong trong việc đưa hình ảnh khu công nghiệp vào các tác phẩm của mình.
2 tuần trước buổi đấu giá, Thị trưởng thành phố Salford là Paul Dennett đã tổ chức một chiến dịch vận động nhằm giữ “Going to the Match” ở lại với vùng Tây Bắc nước Anh.
“Đây là quê hương của cuộc cách mạng công nghiệp. Những di sản, lịch sử ngành công nghiệp và lịch sử giai cấp lao động cực kỳ quan trọng với chúng ta. Những giá trị đó nhắc nhở chúng ta là ai và cách chúng ta hành xử ngày nay”, Paul Dennett nói.
Bức “Going to the Match” cũng là tác phẩm mang đậm tính chủ nghĩa xã hội hiện thực của Lowry. Nhìn kỹ, ta sẽ thấy họa sĩ mô tả cụ thể giá vé vào sân Burnden Park. Đồng thời phần đông người tới sân đều mang dáng dấp của người công nhân vừa trải qua 5 ngày rưỡi lao động vất vả trong tuần và tập trung ở cổng dành cho vé giá rẻ.
Dennett cho biết ông đã tìm cách liên hệ với Quỹ hỗ trợ cầu thủ và Christie’s để hoãn buổi đấu giá, hòng tìm các nhà đầu tư và bảo tàng địa phương mua lại bức tranh. Sau khi nỗ lực đó bất thành, Dennett tiếp tục kêu gọi “những người quan tâm” chung tay trong buổi đấu giá để giữ tác phẩm này ở lại thành phố.
Việc giữ bức tranh được trưng bày công khai cũng là một hình thức thu hút người mua tiềm năng và giữ cho giá trị của tác phẩm ở mức cao. Tuy nhiên nếu mọi nỗ lực đều sụp đổ, Dennett sẽ đề nghị Bộ văn hóa Vương quốc Anh ban lệnh cấm xuất khẩu tạm thời với bức tranh này.
“Chúng tôi đã phải thắt lưng buộc bụng 12 năm qua. Nếu ngân sách cho phép, chúng tôi sẵn sàng mua lại bức tranh và để nó được trưng bày công khai. Việc thành phố mất đi bức tranh sẽ là một bi kịch”, Dennett nói.
Phòng tranh Lowry cũng tỏ ra bi quan.
“Dĩ nhiên chúng tôi sẽ mua bức tranh nếu có thể. Nhưng hiện tại, chúng tôi vẫn chưa khắc phục được thiệt hại do đại dịch Covid-19, trong khi chi phí sinh hoạt ngày càng đắt đỏ”, Michael Simpson nói.
Trong trường hợp một nhà sưu tầm Trung Đông mua được bức tranh, Dennett cùng các cộng sự đã tính sẵn phương án mượn lại tác phẩm để trưng bày ở Manchester.
“Chúng tôi từng mượn David Gold (Chủ sở hữu CLB West Ham) chiếc cúp FA 1986 – phiên bản cổ xưa nhất – để trưng bày. Chúng tôi không đủ tiềm lực để mua lại chiếc cúp khi Gold rao bán nó, nhưng rốt cuộc người mua chính là Sheikh Mansour của Manchester City. Ông ấy cũng muốn chiếc cúp được ở lại với Manchester và vùng Tây Bắc nước Anh nên đã đồng ý cho chúng tôi mượn”, Tim Desmond – Giám đốc Bảo tàng bóng đá Vương quốc Anh tại Manchester nói.
Nhiều người cho rằng Sheikh Mansour cũng có thể tham gia buổi đấu giá để sở hữu “Going to the Match”. Ông là chủ sở hữu của Manchester City, nên việc mua tác phẩm nghệ thuật vĩ đại của một trong những CĐV nổi tiếng có vẻ là điều hợp lý. Thực tế năm 2016, Mansour từng mua một tác phẩm của Lowry và tặng cho HLV Manuel Pellegrini – cũng là một nhà sưu tập nghệ thuật.
Tuy nhiên Manchester City của thời Lowry và Mansour không hề giống nhau.
“Ngày nay, một vé xem bóng đá có giá lên tới 70 Bảng. Đó là số tiền mà nhiều người không thể bỏ ra. Tôi không nghĩ rằng các nhà máy tại Manchester thập niên 50 trả lương rộng rãi cho công nhân, nhưng ít ra cũng đủ để họ mua vé tới sân”, Michael Simpson nói.
Buổi tối đấu giá, Nicholas Orchard bước lên với danh mục sản phẩm chào bán trong tay. Ở phiên thứ 2, khán phòng xôn xao khi một tác phẩm của họa sĩ trường phái siêu thực Marlow Moss được bán với giá gấp đôi giá trị dự tính. Nhưng tất cả đều im lặng khi tác phẩm của phiên thứ 9 được đem ra.
“Tác phẩm này đã được triển lãm tại phòng tranh Lowry trong 22 năm qua, và họ muốn được mượn lại bức tranh để tiếp tục trưng bày. Toàn bộ tiền bán tác phẩm sẽ dành cho Quỹ hỗ trợ cầu thủ tại Vương quốc Anh. Giá khởi điểm là 5 triệu bảng Anh”, Nicholas Orchard giới thiệu.
Buổi đấu giá bắt đầu.
“5,5 triệu Bảng Anh”, một giọng nói vang khắp căn phòng.
“5,6 triệu”.
“5,7 triệu”.
“6 triệu bảng Anh”, một nhà sưu tập vừa chi 1,2 triệu Bảng Anh để sở hữu bức tranh sơn dầu của Erich Auerbach trả giá qua điện thoại.
“6,2 triệu bảng”, một người trong phòng lập tức đáp lại.
Orchard lập tức hướng về người mua qua điện thoại.
“Mọi con mắt đang đổ dồn vào ngài”, ông nói.
Không có gì xảy ra. Nhưng khi Orchard chuẩn bị chốt giá thì….
“Tôi trả 6,3 triệu”.
“6,4 triệu”, lập tức có tiếng đáp lại.
“Chúng ta tiếp tục”, Orchard nói với vẻ hào hứng.
Người trả giá qua điện thoại tuyên bố bỏ cuộc.
“Ngài đã xác nhận điều đó hai lần, thưa ngài”, Orchard nói. “Nhận giá lần cuối…. chốt giá”.
Buổi đấu giá khép lại.
“Xin chúc mừng, vị khách số 206 đã mua tác phẩm với giá 6,6 triệu Bảng Anh. Tôi xin vui mừng xác nhận đây là kỷ lục cho một bức tranh của Lowry tại một buổi đấu giá”, Nicholas Orchard chốt lại.
Mức giá cuối cùng là 6,6 triệu bảng Anh. Tính cả thuế phí thì người mua sẽ phải trả tổng cộng 7,8 triệu bảng Anh. Tuy nhiên ai là người đã mua “Going to the Match”? Người mua có quyền giữ kín danh tính, và họ thường cũng tham gia đấu giá thông qua bên thứ ba. Bởi vậy người sở hữu các tác phẩm có giá trị cao trong buổi đấu giá thường không được công khai tên tuổi.
Nhưng sau buổi đấu giá, người ta thấy Michael Simpson đang đứng trò chuyện cùng các đồng nghiệp tại phòng tranh Lowry. Trên tay ông là tấm biển số 206.
“Chúng tôi đã mua lại bức tranh”, Simpson không giấu được niềm vui. “Chúng tôi đã đặt bàn để ăn mừng tại quán bar bên kia đường. Thực sự thì… 3 tiếng trước tôi còn không dám nghĩ tới việc này”.
Phòng tranh Lowry đã nhận được khoản tài trợ đúng lúc từ Quỹ Từ thiện gia đình Law. Đây là tổ chức do vợ chồng nhà đầu tư tài chính Andrew và Zoe Law thành lập.
“Rốt cuộc mọi chuyện cũng đâu vào đó. Bức tranh của LS Lowry thuộc về Salford và công chúng. Đây là nơi ông đã sinh ra, lớn lên và sinh sống”, Andrew Law hào hứng nói sau buổi đấu giá.
“It’s coming home”, Michael Simpson khẽ nói. Sau đó ông hòa mình vào đám đông trong ánh sáng nhạt màu của tháng Mười.
